ประวัติศูนย์วัฒนธรรมแม่เมาะ
กองการศึกษา ฯ ได้รับมอบหมายให้ดำเนินการเข้าใช้ประโยชน์ บำรุงดูแลรักษาอาคารศูนย์วัฒนธรรมแม่เมาะ เมื่อวันที่ 30 พฤศจิกายน 2560 และได้ดำเนินงานตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 289 ตามอำนาจหน้าที่บำรุงรักษาศิลปะ จารีตประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมอันดีของท้องถิ่น จึงได้จัดทำประกาศแต่งตั้งคณะกรรมการศูนย์วัฒนธรรมแม่เมาะ เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2560 เพื่อให้การดำเนินงานของศูนย์วัฒนธรรมฯ เน้นตามความมุ่งหมายและดำเนินงานวัฒนธรรม ส่งเสริมศาสนาศิลปวัฒนธรรมของชาติ และภูมิปัญญาท้องถิ่น ฯลฯ
คณะกรรมการศูนย์วัฒนธรรม ได้ดำเนินงานอย่างเป็นรูปธรรม ต่อเนื่องมีการประชุมปรึกษาหารือ เรื่องการพัฒนางานทางด้านวัฒนธรรมแบบล้านนา และสืบสานประเพณีวิถีชีวิตของคนแม่เมาะ โดยพัฒนาให้เกิดคุณค่า รักษามรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ซึ่งอาคารศูนย์วัฒนธรรมแม่เมาะชั้นบนประดิษฐานพระเจ้าสามองค์ เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ประชาชนคนแม่เมาะเคารพกราบไหว้บูชา ทางคณะกรรมการฯจึงประชุมการทำงานโดยเสนอของบประมารจากเทศบาลตำบลแม่เมาะ สรุปความคิดเห็นและลงมติให้วาดภาพจิตรกรรมฝาผนังหลังพระเจ้าสามองค์ และตกแต่งบริเวณรอบชั้นอาคาร เนื้องานเป็นภาพวาดของพระเจ้าสามพระองค์ปิดทองน้ำแต้ม เป็นงานฝีมือเฉพาะทาง โดยประสานผู้เชี่ยวชาญด้านศิลปะล้านนาจากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา จังหวัดเชียงใหม่ มาให้ความรู้และออกแบบตกแต่ง
คณะกรรมการฯ ได้กำหนดแผนงานการดำเนินงานของศูนย์วัฒนธรรม เป็นรายปีงบประมาณเนื่องจากต้องของบประมาณจากเทศบาลตำบลแม่เมาะ ในการพัฒนางานของศูนย์วัฒนธรรมฯ โดยชั้นด้านล่างอาคารมีห้องสำหรับการจัดนิทรรศการ เป็นแหล่งเรียนรู้โดยจัดทำเป็นพิพิธภัณฑ์ของคนแม่เมาะ แสดงผลงานด้านต่างๆ ให้แก่ผู้ที่เข้ามาเยี่ยมชมศูนย์วัฒนธรรม และได้ขอความอนุเคราะห์จากหน่วยงานเครือข่ายภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคชุมชน ที่มีข้อมูลต่างๆเพื่อช่วยกันสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรม ซึ่งในปีงบประมาณ พ.ศ.2561 – 2564 ได้เสนอโครงการขอสนับสนุนงบประมาณ ในการจัดสร้างแหล่งเรียนรู้ จัดทำห้องพิพิธภัณฑ์ในการจัดเก็บองค์ความรู้ และภูมิปัญญาท้องถิ่นของแม่เมาะ ได้มีการพิจารณาจากคณะกรรมการศูนย์วัฒนธรรมแม่เมาะ ให้ดำเนินงานดังต่อไปนี้
ห้องที่ 1 ชื่อ ห้องเล่าขานตำนาน เรื่องราวแม่เมาะในอดีต มีพระราชประวัติของรัชกาลที่ 7 และรูปภาพเมืองเก่า ของเก่าแก่โบราณเมืองเมาะเป็นภาพถ่ายจากคนที่สะสมเก็บไว้มาร่วมให้ข้อมูล
ห้องที่ 2 ชื่อ ห้องสืบสานวัฒนธรรม เป็นการนำเสนอเกี่ยวกับวิถีชีวิตและภูมิปัญญาท้องถิ่นของคนแม่เมาะ ภายในห้องเป็นเรื่องราวด้านวัฒนธรรมประเพณี แห่ช้างผ้า นกกิ่งกะลา ฟ้อนโต กลองปูจา ฟ้อนกลองมองเซิง กลองก้นยาว การบวชลูกแล้ว การแต่งกายไทใหญ่ (เงี้ยว) ส่วนพื้นที่ผนังเชื่อมต่อทางเดินระหว่างห้องที่ 2 ไปยังห้องที่ 3 มีการวาดภาพจิตรกรรมฝาผนังประเพณีการแห่ผ้าช้าง และการทอผ้าพื้นเมืองโดยภูมิปัญญาท้องถิ่นคนแม่เมาะเป็นผู้ถ่ายทอดตามภาพ และเป็นจุดเช็คอินในการถ่ายภาพได้อีกด้วย
ห้องที่ 3 ชื่อ ห้องภูมิหลังท้องถิ่น นำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับการรวบรวมภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านวรรณกรรมภูมิปัญญาแต่ละด้าน แต่ละคน พร้อมรายละเอียด มีการรวบรวมสิ่งของโบราณที่เป็นเครื่องมือทำมาหากินการเกษตร การล่าสัตว์ กี่ทอผ้า จำลองวิถีชีวิตความเป็นอยู่ในอดีต ซึ่งได้รับสิ่งของบริจาคประชาชนแม่เมาะ
ห้องที่ 4 ชื่อ ห้องแดนดินเมืองเมาะ เป็นเรื่องราวเชื่อมโยงจากคนสมัยในอดีตใช้ชีวิตอย่างไร และปัจจุบันมีวิถีชีวิตแตกต่างกันอย่างไร มีการจำลองแบบโรงไฟฟ้าเหมืองแม่เมาะในปัจจุบัน มีสถานที่แหล่งท่องเที่ยวธรรมชาติของอำเภอแม่เมาะ การเล่าเรื่องราวผ่านการสื่อสารแบบฉบับการ์ตูน ออกแบบให้ทันสมัยเหมาะกับปัจจุบันมากขึ้น เป็นการสร้างแรงจูงใจในคนรุ่นหลังได้อ่านและรับรู้ผ่านเรื่องราวของคนแม่เมาะ
ในปัจจุบัน พ.ศ. 2564 ศูนย์วัฒนธรรมแม่เมาะ (พิพิธภัณฑ์แม่เมาะ) เทศบาลตำบลแม่เมาะได้พัฒนาปรับปรุงภูมิทัศน์โดยรอบ โดยก่อสร้างศาลารายรอบอาคารให้มีความงดงามตระการตา สวยงาม ส่งผลถึงเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ระดับอำเภอและจังหวัดลำปาง ต่อไป
